Παρασκευή 16 Μαΐου 2008

το ξύλινο αλογάκι..

Ο νταντα'ι'σμός ταυτίζεται με ένα ευρύ φάσμα πρακτικών,άρα δύσκολα θα μπορούσε να είναι συνεκτικός-άλλωστε δεν θα το ήθελε..Τα περισσότερα μέλη του μόνο χλευαστικά αντιμετώπιζαν τη τάξη (λέγεται πως η λέξη dada επιλέχθηκε στη τύχη απο ένα γαλλο-γερμανικό λεξικό).
Κι η νταντα'ι'στική ιδέα τής κατα μέτωπον επίθεσης εναντίον όλων τών καλλιτεχνικών συμβάσεων εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα-παρά τη σύντομη ζωή του στις αρχές τής δεκαετίας του '20.Οι βάσεις του ήταν η Ζυρίχη,η Ν.Υόρκη,το Παρίσι,το Βερολίνο,η Κολονία και το Ανόβερο.
Το dada ήταν αποτέλεσμα μιάς διττής αντίδρασης στον Α' παγκόσμιο πόλεμο και τών "προκλήσεων" τού φουτουρισμού και τού εξπρεσιονισμού.Στόχευε ίσια στα μάτια τής αστικής κουλτούρας-που θεωρούσε και υπεύθυνη για τις σφαγές τού πολέμου.Απο μιά άποψη οι νταντα'ι'στές θεωρούσαν ήδη νεκρή αυτή τη κουλτούρα,απλώς ήρθαν για να χορέψουν στον τάφο της..Υπόσχονταν να επιτεθούν εναντίον όλων τών κανόνων,ακόμα και τών δικών τους.(το dada είναι αντι-dada, ήταν απο τα πιό αγαπημένα τους συνθήματα.)
"τι είναι το dada;
Μιά τέχνη; Μιά φιλοσοφία; Μιά πολιτική; Ενα ασφαλιστήριο κατά της φωτιάς; Είναι μιά ενέργεια; 'Η μήπως δεν είναι τίποτα,δηλαδή τα πάντα;"
Ο Αντρε Ζιντ,έγραψε : "τη μέρα που ανακαλύφθηκε η λέξη dada δεν απέμενε να γίνει τίποτε άλλο..Οι δυό αυτές συλλαβές είχαν πετύχει την ηχητική κενολογία,την απόλυτη έλλειψη σημασίας". (πολλά στοιχεία τής 'αποψης φαίνονται στο μυθιστόρημά του "οι παραχαράκτες")
.
Οι καλλιτέχνες και οι ποιητές που μετά το ξέσπασμα τού πρώτου πολέμου,πήγαν στη Ζυρίχη,ξεκίνησαν το Cabaret Voltaire ,το περιοδικό που μέσα απο αυτό το κίνημα νταντα μπόρεσε να επεκταθεί σ΄όλη την Ευρώπη και τη Β.Αμερική .
"Αν η τέχνη θεωρείται απο την ψυχανάλυση εξευγενιστική -ένας τρόπος υπέρβασης τών ζωωδών ενστίκτων που αποτελούν το τρωτό σημείο τής ψυχής (το νταντα θεωρούσε τον εαυτό του απο-εξευγενιστικό),είναι η χλεύη των πνευματικών φιλοδοξιών τής ποίησης και τής ζωγραφικής (π.χ. "ο γερμανός ποιητής είναι χαρακτηριστικά ηλίθιος. Δεν καταλαβαίνει πόσο γιγαντιαία κορο'ι'δία είναι για τον κόσμο το "πνεύμα"."
Στα γαλλικά dada σημαινει ξύλινο αλογάκι..

(Paul Klee ,"Εχοντας αναδυθεί απο το γκρίζο τής νύχτας"1918,υδατογραφία και πένα.Δεν το βρήκα πουθενά στο δίκτυο και το φωτογράφισα απο βιβλίο μου)
.
Δεν είναι σωστό όμως να θεωρηθούν απλά μηδενιστές. Αναπαράστησαν τις εκτοπίσεις τής εξορίας με όλα τα μέσα. Για παράδειγμα,ένας απο τούς εκφραστές τους, Ο Τριστάν Τζαρά (εξέδιδε το περιοδικό DADA) -ψευδώνυμο τού Ρόζενστοκ-σημαίνει "λυπημένος στη χώρα".Σχημάτισαν επίσης μιά κοινότητα καλλιτεχνών αφοσιωμένων στη διεθνιστική πολιτική. Ηταν καταστροφικοί στο πνεύμα αλλά και συχνά επιβεβαιωτικοί-οπισθοδρομικοί αλλά και λυτρωτικοί.Σύμφωνα με τον Μπαλ,νταντα'ι'σμός ήταν ο όρος που τα περιλάμβανε όλα αυτά μαζί.Και αν και κάποιοι απο αυτούς ήταν μηδενιστές υπήρχαν και κάποιοι με μυστικιστικές τάσεις και άλλοι με τάσεις για "ηχητική ποίηση".. Με τις "ελεύθερες λέξεις" του ο Μαρινέτι προσπάθησε να βυθίσει τη γλώσσα μέσα σε μιά μήτρα όλων τών αισθήσεων,για να παράγει ένα νόημα που θα ήταν αντιληπτό σαν δύναμη..
"Μιά γραμμή ποίησης είναι μιά ευκαιρία να απαλλαγούμε απο όλη τη βρωμιά που παραμένει προσκολλημένη στη καταραμένη αυτή γλώσσα. Κάθε λέξη που προφέρεται και τραγουδιέται εδώ,λέει τουλάχιστον αυτό το πράγμα : οτι αυτή η ταπεινωμένη εποχή δεν κατάφερε να κερδίσει τον σεβασμό μας" (έγραφε ο Μπαλ).
Ταυτόχρονα,ένας άλλος,ο Μαρινέτι, όχι μόνο θεωρούσε τον πόλεμο ..ευπαρουσίαστο αλλά προσπαθούσε και να τον αισθητικοποιήσει.. Ο Κλέε βρισκόταν στον αντίποδα τού Μαρινέτι.Αν και επιστρατευμένος στον γερμανικό στρατό το 1918, εξακολουθούσε να ζωγραφίζει.."Χαζομερώ σ΄αυτόν τον καταστραμμένο κόσμο μόνο σε περιστασιακές αναμνήσεις. Οσο πιό τρομακτικός γίνεται ο κόσμος -όπως είναι αυτές τις μέρες-τόσο πιό αφηρημένη γίνεται η τέχνη ".'εγραφε το 1915. Αυτή η υποκίνηση προς την αφαίρεση υποκίνησε το πιό πάνω έργο του.Σ αυτούς τους πίνακες στην Τύνιδα, ο Κλεε, χρησιμοποίησε σε παράθεση κομμάτια ροζ χρώμα και αραιωμένη ώχρα για να θυμίσει τις γεωμετρίες τών ηλιόλουστων τοίχων τής πόλης. Χωρίς κανένα στοιχείο οπτικής ομοιότητας που να παραπέμπει άμεσα σε εικόνες τού πραγματικού τοπίου. Παρ'οτι παραμένει το χρωματικό πλέγμα.Αντι για τις εικόνες τα γράμματα αιχμαλωττίζουν χρωματικές κηλίδες σαν ένα υαλογράφημα που τα γράμματα αποτελούν το πλαίσιό του
Λατρεμένος πίνακας-τουλάχιστον σε μένα-συνοδεύεται απο τις λέξεις του : "Eχοντας αναδυθεί απο το γκρίζο τής νύχτας / αυτό το σκληρό και πολύτιμο / και γεμάτο φωτιά / το κατακλυσμένο απο τον Θεό βράδυ / αναδύθηκε και απλώνεται παντού " Και με μια ασημένια διακοπή,συνεχίζει " Τώρα προς τον αιθέρα πλημμυρίζοντας με γαλάζιο / εξαφανιζόμενο στους παγετώνες / προς τη σοφία τών αστεριών."
Ο Κλεε δεν χρησιμοποίησε την οπτική απεικόνιση τού σχηματικού κειμένου όπως έκανε ο Γκιγιόμ Απολινερ μετατρέποντας σε εικόνες τις λέξεις τών ποιημάτων του.Απομακρύνθηκε δηλαδή απο την αναπαράσταση τού σχηματικού κειμένου.Αντίθετα ήθελε μέσα απο τη δική του αναπαράσταση λέξεων και χρωμάτων να αναδυθεί απο το χάος στη διαύγεια στοχεύοντας στην έννοια τής απεραντοσύνης.Δηλώνοντας ταυτόχρονα τη δική του αδυναμία να απεικονίσει το δικό της τρομερό περιεχόμενο.
Ολη του η προσπάθεια μπορεί να συνοψιστεί στη φράση του : " H ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑ ΤΟ ΟΡΑΤΟ,ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ ΤΟ ΚΑΘΙΣΤΑ ΟΡΑΤΟ"..Κι αυτή την αφηγηματοποίηση όπως φαίνεται στο πιό πάνω έργο του ο Κλεε την ονόμαζε "γραμμή που πηγαίνει βόλτα"..

(Paul Klee,"Angelus Novus",1920,ινδική μελάνη,χρωματιστές κιμωλίες και αραιωμένο καφέ σε χαρτί)
[Δείχνει έναν άγγελο έτοιμο να απομακρυνθεί απο κάτι που κοιτάζει με επιμονή.Τα μάτια είναι επίμονα,το στόμα ανοιχτό,τα φτερά του απλωμένα.Στην "ιστορία" τού Klee ο συγκεκριμένος άγγελος έχει το πρόσωπό του στραμμένο στο παρελθόν.Εκεί που κάποιος βλέπει μια σειρά γεγονότων αυτός βλέπει μιά και μόνο καταστροφή,που εξακολουθεί να συσσωρεύει συντρίμμια πάνω συα συντρίμμια και να τα πετάει με δύναμη μπροστά στα πόδια του.Ο άγγελος θα ήθελε να μείνει,να ξυπνήσει τους νεκρούς και να αναδημιουργήσει ότι έχει συντριβεί.Αλλά μιά θύελλα έρχεται απο τον παράδεισο-πιάστηκε στα φτερά του κι αυτός δεν μπορεί πιά να τα κλείσει.Η θύελλα τον σπρώχνει στο μέλλον που απέναντί του στρέφει τη πλάτη του,ενώ τα συντρίμια μπροστά του αυξάνονται ως τον ουρανό.Η θύελλα είναι αυτό που λέμε μέλλον.]

Στο τρίτο τεύχος τού DADA ,ΤΟ 1918, ο Τζαρά δημοσίευσε το μανιφέσρο τού νταντα'ι'σμού τοποθετώντας το νταντα στον χάρτη τών ευρωπα'ι'κών πρωτοποριών και μαζί με τον Πικαμπιά ξεκίνησαν να προετοιμάζουν τη νταντα'ι'στική εκστρατεία που επρόκειτο να γίνει στο Παρίσι μετά τον πόλεμο. Ομως, τελειώνοντας ο πόλεμος έληξε και το νταντα στη Ζυρίχη αφού πιά οι πρόσφυγες μπορούσαν να μετακινηθούν ελεύθερα. Αφησε πίσω επίδραση στο κολλαζ, στην υφαντουργία όπως και στην ένοια τής "συγκεκριμένης τέχνης".Σε τεχνικές δηλαδή που συντέλεσαν στο να απελευθερωθεί η τέχνη απο τούς παραδοσιακούς περιορισμούς τής πατρότητας και τής σύνθεσης.
.

πηγές απο τα :
Ηans Richter "dada,art and anti-art"
Robert Motherwell "the dada painters and poets"
Reed "history of modern art".

20 σχόλια:

Βασιλική Ν. είπε...

Μια πολύ γρήγορη καλημέρα!
Αν το μπορείς έλα στην παράστασή μας, νομίζω θα σου αρέσει...
Φιλιά!

Ανώνυμος είπε...

άλλη μια καλημέρα κι από μένα, το χαϊβάνι!

Σήμερα όμως είναι μια υπέροχη Ημέρα!

ναυτίλος είπε...

Πολύ διαφωτιστικό το αφιέρωμά σου στο Dada .Και ό,τι πρέπει για την επέτειο του Μάη του 68.

Utopia είπε...

Λαχανιασμένη να προσθέσω στο υπέροχο ποστ σου...από το βιβλίο του RICHARD HUELSENBECK,"DIE GESCHICHTE DES DADAISMUS"("Η ιστορία του DADAΪΣΜΟΎ"),το παρακάτω:

Όλος ο κόσμος έχει τη δυνατότητα να είναι dadaϊστής.Το dada δεν περιορίζεται σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης.Ο dadaϊστής είναι ο κύριος με το αδιάβροχο που αναλαμβάνει για έβδομη φορά τον γύρο του κόσμου.Θα πρέπει να είναι dadaϊστής εκείνος που έχει καταλάβει,μια για πάντα,ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα νάχει ιδέες παρά μονάχα όταν τις εφαρμόζει στη ζωή-ο τύπος ο απόλυτα δραστήριος που δεν ζει παρά μονάχα από την δράση,το μοναδικό του μέσο γνώσης.

Y.Γ.Όχι άλλα αφιερώματα για τον Μάη του΄68!Ήμαρτον!Ο Μάης ήταν μια επανάσταση που ερχόταν από το παρελθόν-καιρός για μια επανάσταση που να έρχεται από το μέλλον!

Έτσι κι αλλιώς...

Όμορφα παιδιά,η περιπέτεια πέθανε!

ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ

Νάσαι καλά,ερμία...

ερμία είπε...

βασιλική μου,
είμαι σίγουρη πως θα μού αρέσει -κι αν δεν προκύψει κάτι με τον γιόκα μου (δίνει πανελλήνιες ο μπουμπούκος μου),θα είμαι εκεί
:-)

ερμία είπε...

ηλιογράφε,
γελάω..-ώστε κατακρίνεις τον εαυτό σου με τετοια αυστηρότητα που αν ζούσε ο Μάλεβιτς θα σε θεωρούσε έναν πρώτης τάξης σουπρεματιστή :-P
(κι όλα αυτά τα λέω για να σε ..πειράξω ακόμα πιό πολύ!!)


(οι χρυσές σου θάλασσες,δεν παίζονται!)

ερμία είπε...

ναυτίλε,
χαίρομαι και σ΄ευχαριστώ-πολύ
εκ των έσω,ονόμαζαν το dada "μιά φάρσα τού τίποτα"..
άλλωστε το περιοδικό τους διάλεξαν να το ονομάσουν cabaret Voltaire,απο το όνομα τού σατιρικού συγγραφέα (για να μπω λίγο στα χωράφια σου..)και ιδρύθηκε σαν βαριετε παροδία των γεμάτων στόμφο ιδεωδών τής τέχνης και τής κουλτούρας..Οταν έβλεπαν την ..πολιτισμένη σφαγή τού πολέμου να αντιμετωπίζεται σαν θρίαμβος και σαν να μην είχε συμβεί τίποτα..

ερμία είπε...

utopia,
το απόσπασμα σου, με τσίγκλισε νά ψάξω σε κάτι παλιές φωτοτυπίες που είχα-έκανα ανω κάτω δυό ράφια αλλά τις βρήκα,για να στις γράψω:
(προέρχονται απο το ημερολογιο τού Μπαλ)
"περιβαλλόμενοι απο εξπρεσιονιστικές αφίσες και πριμιτιβιστικές εικόνες,αυτοί οι προβοκάτορες απάγγελναν αντιφατικά μανιφέστα (τόσο φουτουριστικά όσο και εξπρεσιονιστικά)ποιήματα στα γαλλικά,στα γερμανικά και τα ρωσικά-δηλαδη σε γλώσσες που βρίσκονταν σε διαφορετικές πλευρές τού πολέμου-και οιονεί αφρικανικά άσματα .Επίσης έστηναν συναυλίες με γραφομηχανές τύμπανα,τσουγκράνες και καπάκια απο κατσαρόλες."(τι μού θυμίζει- τι μού θυμίζει..)
Ο Μπαλ τα περιέγραψε αργότερα σαν "το απόλυτο πανδαιμόνιο.ο κόσμος γύρω μας φωνάζει και χειρονομεί. η απόκρισή μας είναι ερωτικοί αναστεναγμοί,ομοβροντίες,λόξυγκας,ποιήματα,μουγκανητα και νιαουρίσματα μεσαιωνικών θορυβοποιών. Ο Τζαρά κουνά τον πισινό του όπως κουνά την κοιλιά της μιά χορεύτρια ανατολίτικων χορών.Ο Γιάνκο παίζει ένα αόρατο βιολί και κάνει τσιριμόνιες.Μάς δόθηκε ο τιμητικός τίτλος τών μηδενιστών."
αν βρω την "πτήση εκτός χρόνου" θα την αντιγράψω αν έχεις αντοχή να τη διαβάσεις :-))

skoinovatis είπε...

Αγαπητή Ερμία πολύ όμορφη η αναφορά σου στον ντανταϊσμό και ιδιαίτερα στον Paul Klee έναν καλλιτέχνη που ο σκηνοβάτης εκτιμάει πολύ.
Θα αναφέρω κάτι που έγραψε ο Ρενέ Κρεβέλ το 1930 για τον μεγάλο αυτό ζωγράφο:

"Όλα όσα έφερες από τις αβύσσους αποκαλύπτονται άξια των οδοντωτών ψαριών. Ακόμη και τα καβούρια έχουν φτερά. Ένας ζωγράφος άνοιξε τις παλάμες και, ανάμεσα από τα φώτα των δακτύλων του, πέταξαν παράξενα πουλιά που γέμισαν τους πίνακες του."

Νομίζω ότι αυτό αρκεί.
Την αγάπη μου!

ερμία είπε...

σκοινοβάτη,
και δική μου αγάπη-μεγάλη-ο Κλεε.κι είναι η δεύτερη φορά που γράφω γι αυτόν.εν προκειμένω μέσα στο γενικότερο ρεύμα τού dada.
το απόσπασμα που έγραψες,πανέμορφο.δεν το είχα ξαναδιαβάσει.
σε μιά διάλεξή του κατέληγε με τις εξής κουβέντες
"μερικές φορές ονειρεύομαι ένα έργο μεγάλης ευρύτητας που να περιέχει κάθε είδους στοιχείο,αντικείμενο,νόημα και ύφος"
έργο απίστευτης ευρύτητας το δικό του,κι αναρωτιέμαι συχνά αν υπήρξε δεύτερος καλλιτέχνης σαν αυτόν.

σκοινοβάτη μου σ΄ευχαριστώ!

ερμία είπε...

θέλω να "απολογηθώ" που το τελευταίο διάστημα κάνω μέρες να απαντήσω στα σχόλια που αφήνετε τόσο ευγενικά και περιεκτικά που τα παίρνω σαν συμπλήρωμα σημαντικό στα όποια ποστ κάνω.
απλά μ΄έχει πάρει και μ΄έχει σηκώσει ένα βαρύ πρόγραμμα στη δουλειά μου που μαζί με κάποιες προσωπικές υποχρεώσεις κοντεύουν να με μάθουν πώς φτιάχνεται στη πράξη μια μολότοφ και πώς πετιέται..
ελπίζω να μην χρειαστεί και να μην ακούσω το μπουμ..
:-)

Ανώνυμος είπε...

H αναζήτηση Ανθρώπων στην τέχνη και ειδικά Ανθρώπων όπως ο Κλέε, εξ όσων ξέρω απο βιογραφίες, νιώθω πως σε ενδιαφέρει το ίδιο όπως και η ίδια η τέχνη τους.
Η 'γραμμή που πηγαίνει βόλτα' είναι μια φράση που θα την κρατήσω στο μυαλό μου.
τακ.αντ.

mrs Smith είπε...

Ευτυχώς που είναι ακόμη εδώ, γιατί δεν έχω προλάβει να το διαβάσω.
Τώρα πέρασα απλώς να σου πω ένα "γειά" :)))

ο δείμος του πολίτη είπε...

Με την καλημέρα μου να προτέινω μία ενιαία εκδοτική προσπάθεια, όλων αυτών των αναλύσεων και παρουσιάσεών σου;

ερμία είπε...

τάκη,
πιό πολύ απ΄όλα με ενδιαφέρουν οι συνθήκες που γεννάνε τα ρεύματα,τις τάσεις,τις θεωρίες.και τις συνθήκες τις κάνουν οι άνθρωποι όταν αφήνουν τον εαυτό τους και τούς αφήνουν κι οι "άλλοι" να σκέφτονται και να δημιουργούν.
άκου τώρα τι είχε πεί ο Κλέε
"τίποτα δεν μπορεί να γίνει βιαστικά.τα πράγματα πρέπει να μεγαλώσουν,πρέπει να ψηλώσουν,κι αν έρθει ποτέ ο καιρός για το μεγάλο έργο,τότε τόσο το καλύτερο.πρέπει να συνεχίσουμε να ψάχνουμε..".
άντε,φιλιά

ερμία είπε...

mrs smith,
το ξέρω,κυνηγιόμαστε στις απουσίες απο τις σελίδες μας και εσύ και εγώ :-))
αλλά-σιγουρα-θα ξαναβρεθούμε!

ερμία είπε...

bernard -dear-
please,don't come back..

ερμία είπε...

δείμε,
απέχω χιλιόμετρα απο μιά ολοκληρωμένη παρουσίαση :-)
φαντάσου δυό-τρείς ιστορικούς τής τέχνης να ζητούν το κεφαλάκι μου επί πίνακι!!
κι ούτε αντικειμενική είμαι..θάβω όσους δεν "συμπαθώ"..γελάω.
πολύ σ΄ευχαριστώ

akb8862 είπε...

Μου άρεσε πάρα πολύ το αφιέρωμά σου ετούτο. Έχεις ένα υπέροχο χάρισμα στο να γράφεις.Και κυρίως ξεσκόνισα ξανά τις γνώσεις μου! Πολύ σημαντικό αυτό για μένα. Να σαι καλά.

ερμία είπε...

Αλεξ,
χαίρομαι που σε ξαναβρίσκω!
το dada απο μόνο του "εμπνέει" :-)
κάποια στιγμή,θα επανέλθω στα επιμέρους του

(και πολύ σ΄ευχαριστώ)