Τρίτη 2 Σεπτεμβρίου 2008

αφηρημένα..

Στο στοιχείο μου δηλαδή,ουσιαστικά και μεταφορικά..
Είπε κάποτε ο Ντελονέ πως "ο Σεζάν έσπασε τη φρουτιέρα κι εμείς δεν πρέπει να τη συγκολήσουμε όπως κάνουν οι κυβιστές"
Και ναι μεν αυτή η έκκληση για αφαίρεση ήταν σαφέστατη, η εξέλιξή της όμως ήταν πολύπλοκη..
.
(Φ.Κούπκα, discs of Newton)
.
Η κομματιασμένη φρουτιέρα τού Σεζάν και τού Πικάσο επηρέασαν πολλούς ζωγράφους που έκαναν κύκλους γύρω απο τη μη παραστατική τέχνη.Αν και η πατρότητα τής αφαίρεσης δεν γίνεται να διεκδικηθεί απο κανέναν,υπάρχουν κάμποσοι καλλιτέχνες που τη προώθησαν (Ντελονέ, Σόνια Τερκ, Μοντριάν, Καντίσκυ, Μάλεβιτς, Κούπκα, Λεζέ, Μπαλά, Σεβερίνι, Κλέε, Αρπ,..)
Κι αν κι ο Ματίς και ο Πικάσο προετοίμασαν το έδαφος για την αφαίρεση, επένδυσαν υπερβολικά στον κόσμο τών αντικειμένων για να μπορέσουν να μπούν στον κόσμο τής αφαίρεσης (: οπτικό παιχνίδι των μορφών και των σημείων που παρείχε ο κόσμος αυτός. όποιος θελήσει να εμβαθύνει εδώ πρέπει να ψάξει περί σημείου και σημαινόμενου που έχω μόνο ξένη βιβλιογραφία-αλλά θα προσπαθήσω σε κάποιο σχόλιο να την αναφέρω όσο γίνεται πιο σύντομα..)
Όσο περισσότερο απομακρυνόταν η αφαίρεση απο το να μιμείται τον ορατό κόσμο, τόσο περισσότερο φιλοδοξούσε να παρουσιάσει υπερβατικές έννοιες όπως "το αίσθημα", "το πνεύμα", "την αγνότητα", και στην ουσία αντικατέστησε στη πράξη την εξουσία τής εικόνας με την εξουσίαση απο το υπερβατικό..
.

(Φράντισεκ Κούπκα, Φούγκα σε δύο χρώματα,λάδι,1912)
.
Η επιμονή στις υπερβατικές αλήθειες έδειχνε την αγωνία τών καλλιτεχνών μη και η αφάιρεση εξελιχθεί σε αυθαιρεσία.Να μη καταντήσει δηλαδη, διακοσμητική και να μη καταντήσει ασήμαντη, είτε ουτοπική..


Στο λεξικό τού Oxford , το επιθετο "αφηρημένος" (abstract) σημαίνει χωρισμένος απο την ύλη, ιδανικός, θεωρητικός, ενώ το ρήμα αντίστοιχα, σημαίνει εκπίπτω, απομακρύνω, αποδεσμεύω.
Αν και οι έννοιες αυτές ταιριάζουν με το έργο πολλών ζωγράφων, δεν ταίριαζαν σ΄εκείνους που έδιναν ιδιαίτερη έμφαση ή επικέντρωναν στις δυο έννοιες που ακολουθούν : στην υλική φύση τής μπογιάς πάνω στον καμβά και στον κοσμικό χαρακτήρα τών σχεδίων που χρησιμοποιούσαν. Γιατί εξ ορισμού, η "αφαίρεση" προσεγγύζει το μη αντικειμενικό κι όσο κάποιοι καλλιτέχνες στόχευαν κυρίως την αντικειμενικότητα για να παράγουν τέχνη, τόσο πιό "συγκεκριμένη" και "πραγματική" ήταν η τέχνη αυτή σε σύγκριση με ένα αντικείμενο τού κόσμου μας.. Για παράδειγμα, ο Ντελονέ, ο Μοντριάν και άλλοι, δήλωναν πως η αφαίρεση ήταν ο πιό ρεαλιστικός τρόπος ζωγραφικής. Με δεδομένη τη ζωγραφική τους πράξη, η αφαίρεση προβλήθηκε σαν "καθαρή" ύστατη τελειοποίηση τής τέχνης για την ίδια τη τέχνη. Αν πάρουμε υπόψη μας πως όλη αυτή η κουβέντα γινόταν για το "μέσο", δηλαδή τη ποσότητα και τη πυκνότητα τής μπογιάς πάνω στον καμβά, είναι σχετικά δύσκολο να αντιληφθώ- τουλάχιστον εγώ- την ¨καθαρότητα".
.(Μοντριάν,Σύνθεση VII ,Πίνακας Νο 2,ελαιογραφία,1913)
Υπήρχαν οι καλλιτέχνες που καθοδηγούνταν απο πλατωνικές,εγγελιανές ή πνευματιστικές φιλοσοφίες και εκείνοι που ωθούνταν απο υλιστικά ενδιαφέροντα. Οι πρώτοι υποστήριζαν πως ο άνθρωπος εξελίχθηκε απο τη σωματική στη πνευματική κατάσταση με μιά σειρά σχεδίων που αποδίδονται με γεωμετρικές μορφές. Γιά παράδειγμα, ο Μοντριάν απεικόνισε τη γεωμετρική εξαϋλωση μιάς γυναικείας μορφής κι ο Κούπκα τόνισε τη μέσω συμβολισμών αναλογία μεταξύ καθαρής μουσικής και καθαρής ζωγραφικής όπως αυτή επιδράει κατευθείαν στη ψυχή χωρίς τούς περισπασμούς τού θέματος,στον πίνακά του "Αμορφα,Φούγκα σε δύο χρώματα". Αυτός ήταν και ο πρώτος μη-παραστατικός πίνακας που εκτέθηκε δημόσια στο Παρίσι το 1912 (στην ουσία ήταν εμπνευσμένος απο τις κινήσεις μιάς μπάλας και τις κινήσεις τών πλανητών)..
Ο Μοντριάν λάτρευε τη τζαζ. Θεωρούσε τον συγκοπτόμενο ρυθμό της ανάλογο με την ασύμμετρη ισορροπία τών χρωματικών επιπέδων ενός πίνακα.Την δε αντίσταση τής τζαζ στις μελωδίες τού συρμού την έβλεπε παράλληλη με τη δική του αντίσταση στα εφήμερα τής εικαστικής τέχνης..
(Μοντριάν,Σύνθεση σε μπλε και κιτρινο,λάδι,1912)
.
Κάποιοι αφηρημένοι καλλιτέχνες που έδειχναν να κινούνται απο πιό υλιστικά ενδιαφέροντα
θεωρούσαν την αφαίρεση σαν τον πιό κατάλληλο τρόπο έκφρασης τής αφαίρεσης που συντελούνταν στον κόσμο τον μεταμορφωμένο απο νέους τρόπους παραγωγής αλλά και τής εποχής τής αναπαραγωγής τών εικόνων με νέα μέσα πλέον. Η κινητικότητα τής παραγωγής, οι νέοι τρόποι εμπορευματοποίησης, εν τέλει η αυξημένη κινητικότητα ανθρώπων και εικόνων στη σύγχρονη πόλη ώθησε ζωγράφους όπως ο Λεζέ σ ένα παράδοξο τύπο ρεαλιστικής αφαίρεσης (συνύπαρξη ανθρώπων και μηχανών στο έργο του,αφηρημένων σχεδόν στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά τού καμβά του).

" Ο κυβισμός ήταν το πρώτο στιλ που πραγμάτωσε αυτή τη παράδοξη τέχνη που φαίνεται τόσο αφηρημένη όσο και ρεαλιστική..και παρέμεινε χωνευτήρι για τους περισσότερους αφηρημένους καλλιτέχνες" αν και δεν εξελίχθηκε προς τη κατεύθυνση τών στόχων τής καθαρής πλαστικής. Γι αυτό και καλλιτέχνες όπως ο Μοντριάν προώθησαν την "αναλυτική" μορφή τού κυβισμού με απωτερο στόχο να ΔΙΑΛΥΣΕΙ τελείως ΤΟ ΜΟΤΙΒΟ (βλ.σύνθεση VII)
(Ρομπέρ Ντελονέ,Πρώτος ταυτόχρονος δίσκος ,λάδι 1913-14)
. Ο Ντελονέ επιτέθηκε σ΄αυτή τη μονοχρωμία, δηλώνοντας "το χρώμα δίνει βάθος και μορφή και κίνηση" κι ανέπτυξε το νόμο τών ταυτόχρονων αντιθέσεων (βλ.πρώτος ταυτόχρονος δίσκος - πίνακας σε ευθεία αναλογία προς τον αμφιβληστροειδή )
Ο Μαλέβιτς πήρε άλλη πορεία..σκοπός του δεν ήταν να εξαγνίσει τη ζωγραφική αλλά να την απαλείψει.. Η πρώτη πλήρης αφαίρεσή του ήταν το "μαυρο τετράγωνο" (1915),σκίτσο για σκηνικό βάθους (δεν υπάρχει πουθενά στο web) για τη φουτουριστική όπερα "νίκη επι τού ήλιου"
(Ρομπερ Ντελονέ, Ταυτόχρονα παράθυρα στη πόλη,λάδι σε ξύλο,1911-12)
.
"Και ενώ οι δυό τους δείχνουν να είναι σε αντίπαλα στρατόπεδα, ο πρώτος φωνάζει τη διαφάνεια τών παραθύρων για να χρωματίζει σαν φως, ο δεύτερος δηλώνει τη νίκη τού ήλιου στο θρίαμβο τού μαύρου τετραγώνου.. ¨ομως κι οι δυό, φανατικοί οπαδοί τής καθαρής όρασης- κι αυτό τούς ενώνει στη διαφορά τους.
Τελικά η αφαίρεση είναι ένας αισιόδοξος τρόπος που διακόπτει τις αντιθέσεις μεταξύ πνευματικού εφέ και διακοσμητικού σχεδιασμού, μεταξύ υλικής επιφάνειας και ιδεατού παραθύρου, μεταξύ μεμονομένου έργου και σειριακής επανάληψης.
Η υλιστική/ιδεαλιστική αντίφαση είναι αυτή που είναι βαθύτερη όλων..
η ζωγραφική σαν ένα επίπεδο καλυμμένο με μπογιά, το μέσο φανερωμένο στην εμπειρική υλικότητά του, σε αντίθεση με τη ζωγραφική σαν χάρτη μιάς υπερβατικής τάξης, ένα παράθυρο στον κόσμο τής πνευματικότητας.."

19 σχόλια:

akb8862 είπε...

Να σαι καλά. Μαθαίνουμε & ξαναθυμόμαστε πολλά πράγματα & τα βλέπουμε από νέα σκοπιά.
Μου θυμίζεις πάντα με τα κείμενά σου τα φοιτητικά μου χρόνια.
Εδώ παντρεύεις τέχνη με γλωσσολογία,μα & με σημειωτική. Ξανάφερες στο νου μου ό,τι έχω διαβάσει από Ουμπερτο Έκο (από σημειωτική).
Σε ευχαριστώ !
Καλό βράδυ.

Mr.Di είπε...

Η σύνθεση σε μπλε και κίτρινο του Μοντριάν και ο πρώτος ταυτόχρονος δίσκος του Ντελονέ αναζωπύρωσε την από χρόνια ξεχασμένη πεποίθησή μου ότι θα μπορούσα να είμαι ένας τουλάχιστον ανθολογημένος για να μη πω μεγάλος ζωγράφος. Η σύνθεση VII του Μοντριάν με καταπτόησε λίγο, γι' αυτό τον προσπερνώ. Κατά τα άλλα, τα εξόχως ενδιαφέρον περιεχόμενο του άρθρου, μου προκάλεσε και πάλι το ερώτημα αν η ζωγραφική είναι το αποτέλεσμα της δραστηριότητας του ζωγράφου ή ο λόγος περί των θεωρητικών του ανησυχιών. Παραμένοντας πεισματικά άσχετος με το χώρο διατυπώνω τις αφελείς ερωτήσεις μου με το ρίσκο να εκτεθώ στη χλεύη τη δική σας αλλά και των εγκρατών περί τη ζωγραφική επισκεπτών σας και αναρωτιέμαι αν ένας καταρτισμένος περί την ζωγραφική θεωρητικός αλλά αποτυχημένος ζωγράφος δημιουργούσε και εξέθετε στο σαλόνι του σπιτιού του ή σε κάποιο κατάλληλο χώρο την σύνθεση σε μλε και κόκκινο θα προκαλούσε κάτι περισσότερο από μειδιάματα αμηχανίας στην καλύτερη περίπτωση;
(Απλουστευτικά επειδή ο χώρος και οι περιορισμένες μου δυνατότητες δεν μου επιτρέπουν σύνθετες διατυπώσεις που θα περιλάμβαναν και άλλα θέματα που θίγονται στο κείμενο. Ελπίζω η ειλικρίνειά μου να εκτιμηθεί και να μη κοπώ πριν καν εκφωνηθούν τα θέματα:-) )

Utopia είπε...

(...)Άλλη θεμελιώδης θέση των μανιφέστων,που ο Mondrian αναπτύσσει πολύ καλύτερα στα γραφτά του,είναι εκείνη της ταύτισης της τέχνης με τη ζωή,μια θέση που ήδη συναντήσαμε,με διάφορες αποχρώσεις,σε άλλα πρωτοποριακά κινήματα.Η ζωή όμως όπως την καταλαβαίνει ο Mondrian,δεν είναι σίγουρα η ζωή όπως την καταλάβαιναν οι ντανταϊστές,δηλαδή ανοιχτή,ενεργητική,ορμητική,εφήμερη,συμβιβαστική.Για τον Mondrian,όπως για τον Kandinsky ή τον Malevic,η ζωή είναι καθαρά εσωτερική δραστηριότητα.Κατά συνέπεια,είναι ανάγκη,κατά τον Μondrian,να εξαλειφθεί από την τέχνη η παρουσία του αντικειμενικού κόσμου,στο βαθμό που η αντικειμενική πραγματικότητα είναι κάτι ξένο για τη συνείδησή μας.Καταστρέφοντας το αντικείμενο στην τέχνη πλησιάζουμε όλο και περισσότερο στην αλήθεια της εσωτερικής συνείδησης,μέχρις ότου,αγγίζοντας την ολική αφαίρεση,η τέχνη θα εξαφανιστεί,απορροφημένη από τη ζωή του πνεύματος,καθώς θα ταυτίζεται ακριβώς μ΄αυτό.Η τέχνη δηλαδή θα είναι ζωή,παύοντας να υπάρχει σαν τέχνη.(...)

Από το βιβλίο του ΜΑΡΙΟ ΝΤΕ ΜΙΚΕΛΙ,Οι πρωτοπορίες της τέχνης του εικοστού αιώνα,εκδόσεις ΟΔΥΣΣΕΑΣ.


Εεεε...αφαιρέθηκα και αντέγραψα λίγα παραπάνω!
Κι όλα αυτά για να καταλήξουμε στο...Η τέχνη...θα είναι ζωή,παύοντας να υπάρχει σαν τέχνη.
Xμ...ουτοπικό...
Ξέρω ότι θα κοπώ-το σκονάκι μου μόνο σε μπελά θα με βάλει...;)

lakis είπε...

Καλώς όρισες και πάλι:) Κι ευχαριστίες για τον πλούτο γνώσεων που μοιράζεσαι μαζί μας...

Χριστίνα Ανέφελη είπε...

Τι όμορφο ποστ! Τα λόγια, η επιλογή των εικόνων... Όντως, πολύτιμα όσα μοιράζεσαι μαζί μας.

Να 'σαι καλά, Ερμία! :-)

Ανώνυμος είπε...

Xronia Polla mikrh
Omorga kai Dhmiourgika ! Me agaph apo th Malta
Takis - Martha

ερμία είπε...

Αλεξ,
μ΄αρέσει πολύ να "κοιτάζω" στις αρχές τού περασμένου αιώνα.όταν όλα έβραζαν για να (ξανα)γεννηθούν μαζύ με τις κοινωνικές αλλαγές.
εκεί που είμαι ανεπίδεκτη είναι σ΄ότι προέρχεται απο υφολογικές αλλαγές που επιβάλλονται ή στις στιγμιαίες "καινοτομίες".

εγώ σ΄ευχαριστώ πολύ που διαβάζεις τις ..εμμονές μου :-)

ερμία είπε...

mr.di,
αρχικά να σε βεβαιώσω πως δεν θα ..κοπείς γιατί έχεις μέσον.
στη συνέχεια,αντιγράφω τον ..ορισμό τής ζωγραφικής (που μάλιστα έγινε και "πίνακας" απο τον Κόσουτ το 1966 με τίτλο η τέχνη σαν ιδέα.
"painting:1 the act or occupation of covering surfaces with paint.
2 the act,art or occupation of picturing scenes,objects,persons,etc. in paint.
3 a picture in paint ,as an oil,water color, etc
4 colors laid on [obs]
5 delineation that raises o vivid image in the mind; as word painting.[Obs.]
κι όπως βλέπεις δεν μιλάει καθόλου για περιεχόμενο..
τέχνη μπορεί να είναι οτιδήποτε..
κι αν πάρεις υπόψη πως η ισορροπία τής αισθητικής ζωής είναι γενικά ασταθής,μη με καλείς να δώσω απάντηση σε ερωτήματα φιλοσοφικά :-)
αν ψάξουμε στο web για ορισμούς τής τέχνης μπορεί να μη φτάνει ούτε 10τομο έργο για παράθεση..
ως απλοϊκό πλάσμα που είμαι, για μένα τέχνη είναι αυτό που καταφέρνει να με συγκινεί κι όταν συμβαίνει να ξέρω ποιές συνθήκες γέννησαν έναν πίνακα,τι υπάρχει απο πίσω σαν περιβάλλον αισθητικής ή επιστήμης ή κοινωνικών-ιστορικών συνθηκών,γίνομαι ένα ευτυχισμένο απλοϊκό πλάσμα :-)
χμ,κι αφού ανακάλυψες τη κρυφή φύση σου μέσα απο το μπλε και το κίτρινο, σε προκαλώ!
είτε με ξυλομπογιά είτε με παστέλ,θέλω έναν πίνακα τέτοιον (γελάω)
υπόσχομαι να τον αναρτήσω-ναι;;;
όχι αντιγραφή όμως γιατί εδω δεν περνάει το ..μέσον! :-)

ερμία είπε...

utopia,
τέλειο απόσπασμα!
οι "συζητήσεις" τού Ντελονέ,τού Mαλέβιτς και τού Μοντριάν έχουν μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ενω εξυπηρετούσαν ουσιαστικά το ίδιο κίνημα τής αφαίρεσης,ο καθένας τους το προσέγγισε διαφορετικά μέσα απο τα έργα τους.
Κι ήταν ο Μαλέβιτς αυτός που σκοπός του δεν ήταν να εξαγνίσει τη ζωγραφική (βλ.καθαρότητα) αλλά να την εξαλείψει ("υπεροχή τού καθαρού αισθήματος στη δημιουργική τέχνη" μέσω τής μηδενικής μορφής,για να φτάσει να ορίσει τη τέχνη του σαν σουπρεματισμό)
αλλά όλοι τους είναι οπαδοί τής "καθαρής όρασης".
η ουτοπική σημασία τής αφαίρεσης κατα τον Μοντριάν,η υπερβατική κατα τον Καντίσκυ,η αποκαλυπτική για τον Μαλέβιτς,όποτε δεν βαφτιζόταν με τέτοια επίθετα,είχε μοναδικό στόχο τη μιμητική τέχνη,το σχέδιο που προορίζεται για διακόσμηση. τώρα αν είναι υψηλή ή ..χαμηλή τέχνη,αν είναι τυχαία ή διακοσμητική,τα ίδια τα έργα τους έμπλεξαν τις αντιθέσεις πριν ακόμα αυτές θεσπιστούν καλα-καλά..
αν έχεις κι άλλα σκονάκια,εδώ είμαι :-))

ερμία είπε...

Λάκη Φουρουκλά,
σ΄ευχαριστώ -και χαίρομαι που σε βλέπω :-)

ερμία είπε...

ανέφελη,
καλώς τη,σ΄ευχαριστώ.ευχές πολλές για δημιουργική ακαδημαϊκή χρονιά :-)

ερμία είπε...

Τάκη,
θύμισέ μου να σε μηνύσω μόλις γυρίσεις!γιατί η Μάρθα δεν φταίει είμαι σίγουρη :-P

Roadartist είπε...

Καλημέρα Ερμία..
Να εισαι καλα για όσα συγκεντρώνεις και μας χαρίζεις!! Ευχαριστώ!
Καλή αρχή και πάλι :))

ναυτίλος είπε...

Σ' ευχαριστώ για την θαυμάσια "εισαγωγή" σου στην αφηρημένη ζωγραφική .Ευκαιρία να γνωρίσω και 2-3 ζωγράφους που μου ήταν άγνωστοι...

ναυτίλος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
mrs Smith είπε...

Kαλώς ήρθες ερμία.
Μου έλειψε αυτού του είδους η μάθηση :))))

ερμία είπε...

roadartist,
σ΄αυτή την τέχνη,κάθε περιγραφή,κάθε αναφορά,ανάγεται σε κάτι άλλο,μιά αλυσίδα με άπειρες συνδέσεις,χωρίς τέλος.
ψήγματα είναι όλα όσα αναφέρω-μια αναφορά για να ξυπνήσει πολλές ακόμα για όποιον θέλει να το ψάξει..
σ΄ευχαριστώ καλλιτέχνιδα τού δρόμου :-)

ερμία είπε...

ναυτίλε,
σ΄ευχαριστώ :-)
κάπου διάβαζα το εξής και το αναφέρω γιατι συμφωνώ,"στη τέχνη μόλις καθιερώνεται μιά σχολή,αρχίζει φυσιολογικά να παρακμάζει"..αγγίζει το τέλειο μέσα σε μιά έκρηξη ενέργειας, με έναρξη και τέλος που είναι δύσκολο να καθοριστούν,φτάνει στο απώγειό της κι ακολουθεί η "μελαγχολική σιγουριά τής παρακμής της"..

ερμία είπε...

mrs smith,
καλώς σε ξαναβρίσκω :-))
εσύ κι αν έλειψες! αλλά πρόλαβα και είδα πως ήσουν όμορφα!