Τρίτη 23 Ιουνίου 2009

το κουζινομάχαιρο και η δημοκρατία της Βαϊμάρης..

(Hannah Hoch,Κοψτε με κουζινομάχαιρο την κοιλιά μπύρας της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης,1919)

.Τον Ιούνιο του 1920 στο Βερολίνο γίνεται η γιορτή dada και το ότι ανακοινώθηκε σαν γιορτή και όχι σαν έκθεση,τόνιζε στη πράξη τη διάθεση των ντανταϊστών να μετατρέψουν ριζικά τη φόρμα των εκθέσεων αλλά και τα ίδια τα αντικείμενα τέχνης που παρουσιάζονται..
Σ΄αυτή τη "γιορτή" ε'ιχαν εκτεθεί έργα όπως της Χάνα Χεχ, του Τάτλιν, του Χάουσμαν, του Χάρτφιλντ και δείχνουν στη πράξη την ποικιλία των στρατηγικών που χρησιμοποιούσαν προκιμένου να εκφράσουν τις αποψεις της ομάδας. Το κίνημα dada του Βερολίνου είχε επαφές και με τουςφουτουριστές αλλά και με τη σοβιετική πρωτοπορία ενώ τοποθετούσαν τους εαυτούς τους στη θέση των αναθεωρητών του παραδοσιακού μοντερνισμού υιοθετώντας τον συνδυασμό της πρωτοποριακής τέχνης με την τεχνολογία.
Παράλληλα, είχαν διακηρυγμένη την αντίθεσή τους με την τοπική πρωτοπορία (το μοντέλο του γερμανικού εξπρεσιονισμού). Επικέντρωναν τη κριτική τους (συχνά καταστροφική) στους παγκόσμιους ανθρωπιστικούς στόχους του γερμαν, εξπρεσιονισμού..
(Hannah Hoch, the beautiful girl , 1921)
.
Στη σκιά του Α΄Παγκόσμιου πολέμου, οι εξπρεσιονιστές προσπάθησαν να διαδραματίσουν-αποτυχημένα- έναν ρόλο καταλύτη απευθυνόμενοι στη λεγόμενη παγκοσμιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το dada εναντιώθηκε όσον αφορούσε τη καλλιτεχνική πρακτική. Κάποιοι εξήγησαν τη στάση τους σαν μηδενιστική. Οι ντανταϊστές υποστήριξαν πως οι εξπρεσιονιστές προσπάθησαν να συνενώσουν την αισθητική έκφραση με τη πνευματική θέση-άποψη ενώ εκείνοι τάχθηκαν σε ένα μοντέλο αντι-αισθητικής,εναντιώθηκαν στο μοντέλο παγκοσμιότητας της ανθρώπινης εμπειρίας και εξομοίωσαν το αισθητικό με το μυστικιστικό. Με δυό κουβέντες εστίασε-όποτε- σε ακραίες μορφές πολιτικής έκφρασης στη καλλιτεχνική πρακτική του. Πολλά απο τα μέλη του dada του Βερολίνου τάχθηκαν με την αριστερά και ταυτίστηκαν με θέσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος (π.χ. Ο Χάρτφιλντ και ο Γκρος) αλλά έγιναν και μέλη του όταν ιδρύθηκε το 1919. Αρα μιλάμε για πολιτικοποίηση του dada Bερολίνου σε βαθμό που να είναι πρωτογνωρος για τα δεδομένα της Γερμανίας. Παρ΄όλα αυτά,ο άξονας της δράσης τους απο καλλιτεχνική άποψη, περιορίζεται στο να κριτικάρουν τις αστικές αντιλήψεις περί τέχνης και να ενστερνίζονται πρακτικές των πρωτο-ντανταϊστών (π.χ. Ντυσάν αλλά και Πικαμπιά) όπως οι τεχνικές μονταζ στοχεύοντας να υπονομεύσουν τη βιομηχανοποιημένη τέχνη της Βαϊμάρης και την τέχνη της " μαζικής κουλτούρας".


(Raul Hausmann, Mηχανικό κεφάλι (Πνεύμα της εποχής), 1920)

.Η χρήση του μονταζ αντικειμένων,υφών,έντυπου υλικού και διαφορετικών επιφανειών με πρωτοπόρο τον Χάρτφιλντ, σαν ιδέα ξεκινάει απο τον κυβισμό, όμως το πρώτο έργο φωτομοντάζ έγινε για να διακωμωδήσει την αισθητική αλλά και τον απολίτικο χαρακτήρα του κυβισμού απέναντι και στην όλο και ογκούμενη εικόνα της μαζικής κουλτούρας.Μετά το πρώτο έργο φωτομονταζ (παρωδία του κολάζ) τού Πικάσο το 1919, οι Χάουσμαν-Χάρτφιλντ-Χεχ και Γκρος, συνεργάστηκαν και παρουσίασαν τα πρώτα έργα φωτο-μοντάζ.
Παράλληλα η ίδια κινητικότητα εμφανίστηκε και στη τότε Σοβιετική Ενωση,με τον Ρότσενκο και οι δυό πλευρές εμφανίζονται να ..κονταροχτυπιούνται για τη πατρότητα του νέου μέσου..αν και στον σχεδιασμό της διαφήμισης είχε εμφανιστεί απο το 1890..
Στο βασικό έργο τής Χεχ (Hoch) "Kόψτε με κουζινομάχαιρο..κλπ" φαίνεται καθαρά το πεδίο των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν αλλά και οι αμφισημίες της "αφήγησης" .Στο συγκεκριμένο έργο περιλαμβάνονται απο πολιτικές μορφές όπως ο Φ.Εμπερτ που ευθυνόταν για πολιτικές δολοφονίες όπως εκείνης της Ρόζας Λούξενμπουργκ, του Λίμπκνεχτ, αλλά και μορφές όπως ο Αϊνστάιν, η Κάτε Κόλβιτς κλπ. Οι μορφές αυτές είναι διασκορπισμένες σε όλη την επιφάνεια του έργου και ανακατεμένες ώστε να παραπέμπουν στη χωρις νόημα συλλαβές ντα-ντα..

(Raul Hausmann, Off and fmsbw, φωνητικά ποιήματα, 1918)

Τόσο οι Χάρτφιλντ-Χεχ-Γκρος-Χάουσμαν όσο και ο Ρότσενκο χρησιμοποιούν την "ανακάλυψη" της φωτογραφίας εντείνοντας τη διανομή της μαζικής κουλτούρας των φωτογραφικών εικόνων.
Θέλουν να καταστρέψουν την ομοιογένεια των εκφραστικών μέσων και να τονίσουν την ασυνέχεια της εμπειρίας σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο.Η κριτική τους κρύβεται πίσω απο
την επίθεση κατά της δομής του μέχρι τότε βατού και γνώριμου σε κάθε είδους ανάγνωση. Και,τελικά, θέλουν να κατασκευάσουν ένα νέο είδος αντικειμένου τέχνης που να μην έχει παρούσα ή μελλοντική εγγενή "αξία"

Κι ενω αναπτυσσόταν η τέχνη του φωτομοντάζ, ο Χάουσμαν δίνει περισσότερη έμφαση στη "κειμενική" μορφή ενώ η Χεχ στη φωτογραφική εικόνα. Ο Χάρτφιλντ, διαφωνεί με την απουσία νοήματος και προχωράει σε πιο επικοινωνιακές προσεγγίσεις. Ετσι, καταφέρνει να πλησιάσει ένα νέο διαρκώς ογκούμενο κοινό της εργατικής τάξης, χρησιμοποιώντας μια στρατηγική που αντιστρέφει όλες τις προηγούμενες τεχνικές του μοντάζ : αφηγείται και μέσα απο παράθεση ιστορικών και πολιτικών πληροφοριών (κάτι παρόμοιο με αυτό που ανέπτυξε αργότερα ο Μπρεχτ με τη δική του τεχνική θεατρικού μονταζ). Σκοπός και των δύο ήταν απλά η μύηση στη διαλεκτική..
(John Heartfield, Η σημασία του χιτλερικού χαιρετισμού: μικρός άνδρας ζητά μεγάλα δώρα. Ρητό: Εκατομμύρια βρίσκονται πίσω μου!, 1932)
Η μετατόπιση του Χάρτφιλντ απο την αισθητική του φωτομονταζ του νταντα Βερολίνου, φαίνεται καθαρά στο "πρόσωπο του φασισμού" και στο εξώφυλλο του "η Ιταλία στα δεσμά" που δημοσιεύτηκε απο το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1928.Αν και η παράθεση των νοημάτων-εικόνων όπως και η ρήξη και ο κατακερματισμός εξακουλουθούν να υφίστανται στο έργο του,εν τούτοις έχουν διαφορετική συνεκτικότητα και κυρίως εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς.Στα έργα του εικονίζεται π.χ. ο Χιτλερ σαν ανδρείκελο-λίγα χρόνια πριν την άνοδο του ναζιστικού κόμματος-που εκτελεί τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Στη "σημασια του χιτλερικού χαιρετισμού...κλπ", επισημαίνει την ίδια θέση με ακόμα πιό έκδηλο τρόπο και όπως είναι φυσικό , ο Χάρτφιλντ ήταν απο τους πρώτους καλλιτέχνες που εκδιώχθηκαν απο τη γκεστάπο μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία




(John Heartfield, Voice of freedom in the German night)

Με το μέσο του φωτομονταζ ο Χάρτφιλντ ήταν απο τα πρώτα "μέλη της πρωτοπορίας που επικαλέστηκαν τη προπαγάνδα ως καλλιτεχνικό μοντέλο. Ολες σχεδόν οι συζητήσεις για τη τέχνη του 20ου αιώνα απέφυγαν αυτόν τον όρο αφού θεωρείται οτι βρίσκεται σε έμεση αντίθεση με τον μοντερνιστικό ορισμό του έργου τέχνης. Ο όρος προπαγάνδα υπονοεί χειραγώγηση,εργαλειοποίηση, η οποία προαναγγέλει την καταστροφή της υποκειμενικότητας. Ωστόσο η πρακτική του Χάρτφιλντ παρενέβη τους θεσμούς που όριζαν μέχρι τότε τι μπορεί να είναι η καλλιτεχνική πρακτική... Η προπαγάνδα ως αντι-μορφή των υπαρχουσών μορφών διαρκώς εντεινόμενης προπαγάνδας μαζικής κουλτούρας,και συγκεκριμένα της διαφήμισης,πρέπει σαφώς να αναγνωριστεί σαν ένα σκόπιμο σχέδιο της πρωτοπορίας του νταντα και της σοβιετικής πρωτοπορίας με σκοπό να καταργήσουν τις αντιφάσεις που συντηρούσε το αστικό πρωτοποριακό μοντέλο μιάς καθαρής, αφηρημένης αντίθεσης στις υπάρχουσες μορφές μαζικής κουλτούρας".

7 σχόλια:

Χριστίνα Ανέφελη είπε...

Μα είσαι θησαυρός! Αν και σίγουρα χρειάζεται να το διαβάσω αρκετές φορές ακόμα... :)
Σ' ευχαριστώ! Γεια σου, Ερμία.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Δεν τα ήξερα αυτά. Ειδικά τους πρώτους πίνακες δεν τους είχα δει ποτέ μου.

Ανώνυμος είπε...

Κάνεις εξαιρετικές και πολύ ιδιαίτερες αναρτήσεις
Αλλά αργείς πολύ :))
Kαι μια ερώτηση
Απαντάς στα e-mails σου ;

akb8862 είπε...

Καλό, όμορφο καλοκαίρι ,γεμάτο εμπνεύσεις σου εύχομαι. Και κυρίως καλή ξεκούραση. Τα λέμε από Φθινόπωρο...

Με ιδιαίτερη εκτίμηση:
akb8862

ερμία είπε...

Ανέφελη,
σ΄ευχαριστώ πολύ :-))
λυπάμαι μόνο για την καθυστερημένη απάντηση..
είχα φύγει για το ..πρώτο μέρος των διακοπών μου αλλά το χειρότερο είναι πως απο λάθος έμειναν ανοιχτα τα σχόλια και δεν φρόντισα να ανοίξω τον υπολογιστή-κοινώς έκανα ..αποτοξίνωση
ελπίζω να ξεκουράζεσαι-καλό καλοκαίρι!


δείμε,
εγω να δείς πόσους πίνακες δεν έχω ξαναδεί :-)
απέραντος θησαυρός!

ερμία είπε...

ανώνυμε,
σ΄ευχαριστώ πολύ :-)
και χαίρομαι που διαβάζεις και σ΄ενδιαφέρουν τέτοια θέματα..
όσο για τα μέιλς-απαντάω πάντα όταν έχουν υπογραφή :-)

ερμία είπε...

Aλεξ,
ευχαριστώ πολύ για τις ευχές!
απο καρδιάς και οι δικές μου :-)
να ξεκουραστείς και να περάσετε όμορφα!