Τετάρτη 26 Αυγούστου 2009

το "πλαστικό" ισοδύναμο μιάς αλήθειας.. (μέρος Ι)

(Piet Mondrian, chrysanthemum, watercolor, 1908)
Απο τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό στον ιμπρεσιονισμό, μετά στον φωβισμό και στα 1910 με 1911 τον τραβάει ο κυβισμός. Αλλά ένας κυβισμός αναλυτικός, με τελικό ύφος το ύφος της καθαρής αφαίρεσης που μέσα απο τη τεράστια υπομονή του στην έρευνα, εξελίσσεται σε έρευνα της πραγματικότητας πίσω απο το θΕΜΑ..
Μετά το Παρίσι του 1914, ο Mondrian, γυρίζει στη πατρίδα του την Ολλανδία και εκδίδει στα 1917 το περιοδικό De Stijl [όνομα που πήρε και η εκδοτική ομάδα -με τους Teo van Doesburg και Bart van der Leck -aν και ο Μοντριάν προτιμούσε το όνομα "νεοπλαστικισμός"
(Nieuwe Beelding)].
Οτι χαρακτηρίζει τον Μοντριάν ταυτίζεται με την ιδιοσυγκρασία του και τη φιλοσοφία του για τη ζωή.. Δεν έμεινε μακριά απο τον επηρεασμό του Πικάσο και του Μπρακ (ως προς τη κυβιστική του πλευρά), αλλά συνδιάστηκε πάντα με το παθιασμένο του ψάξιμο για το "πλαστικό" ισοδύναμο μιάς παγκόσμιας αλήθειας.


(Πιτ Μοντριάν, evolution, oil, 1910)

Χωρίς να είναι "διανοούμενος" και χωρίς ευρύ φάσμα γνώσεων και εμπειριών είχε ενστερνιστεί το φιλοσοφικό λεξικό τού ολλανδού Σενμαίκερς (=διανοητής που είχε επεξεργαστεί ένα νεοπλατωνικό σύστημα που ονόμαζε "θετικό μυστικισμό" ή "πλαστικά μαθηματικά". και ενώ οι δύο όροι δείχνουν αταίριαστοι φαινομενικά, εξηγείται ως εξής :
" τα πλαστικά μαθηματικά σημαίνουν αληθινή και μεθοδική σκέψη απο τη σκοπιά του δημιουργού,και ο θετικός μυστικισμός διδάσκει τους νόμους της δημιουργίας. Μαθαίνουμε να μεταφράζουμε στη φαντασία μας τη πραγματικότητα σε δομές που μπορεί να ελέγξει η λογική, έτσι ώστε να βρούμε αργότερα αυτές τις ίδιες καταστάσεις-κατασκευές, στη δεδομένη φυσική πραγματικότητα, διαπερνώντας έτσι τη φύση με τη βοήθεια της πλαστικής όρασης "
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η φιλοσοφία του Σενμαίκερς ήταν κάτι περισσότερο απο πηγή της ορολογίας του Μοντριάν. Βρήκε στις απόψεις του μιά σφαιρική φιλοσοφική δικαίωση της αφηρημένης τάσης της ζωγραφικής του.
Κάπου, ο Σενμαίκερς αναφέρει πως " η φύση όσο ζωντανή και ιδιότροπη κι αν είναι στις παραλλαγές της, λειτουργεί πάντα με απόλυτη κανονικότητα, με μιά πλαστική κανονικότητα"
Κι ο Μοντριάν, ορίζει τον "νεοπλαστικισμό" σαν ένα μέσο μέσω του οποίου η μεταβλητότητα της φύσης ανάγεται στη πλαστική έκφραση των καθορισμένων σχέσεων (της φύσης). Η τέχνη γίνεται ένα διαισθητικό μέσο για να αναπαρασταθούν τα θεμελιακά χαρακτηριστικά του σύμπαντος. Κι αυτό το μέσο είναι τόσο ακριβές όσο τα μαθηματικά..

(Πιτ Μοντριάν, passion flower, watercolor and ink, 1908)

Γιά να μπορέσουμε να καταλάβουμε το "κίνημα" De Stijl και τη συμβολή της φιλοσοφίας του Σενμαίκερς, μπορούμε να πούμε πως πολλές λεπτομέρειες στα πλαστικά μαθηματικά του έχουν μεταφερθεί ατόφιες στις πλαστικές κατασκευές του Μοντριάν, αν και μέχρι την επαφή του με τον φιλόσοφο είχε φτάσει κοντά του μέσα απο άλλο δρόμο (περνώντας στα ίδια ορόσημα στον Καλβινισμό, στον Χέγκελ και στις εκδόσεις της Ολλανδικής Θεοσοφικής Εταιρίας).

Δεν είναι άτοπο να πεί κανείς οτι οι φιλοσοφίες αυτές ήταν της μόδας εκείνη την εποχή.. και το διακριτικό στοιχείο του νεοπλαστικισμού ήταν το πάθος για αντικειμενικότητα, η αντιατομικιστική του και επομένως και αντιεξπρεσσιονιστική του τάση.. (αν και ο Καντίνσκυ είχε πολλά στοιχεία με τον Σενμαίκερς εν τούτοις και στα πιό "υπολογισμένα" έργα του υπήρχε πάντα ένα στοιχείο ευαισθησίας που αν μπορούσε να το κρίνει ο Μοντριάν θα το εύρισκε πολύ συναισθηματικό )

(Πιτ Μοντριάν, grey tree, 1911)

Παρ' όλο το γενικό πλαίσιο του κινήματος De Stijl, στα έργα αλλά και στα γραπτά του Μοντριάν υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο απο τη σπίθα της "ιερής" φλόγας.. Αναζήτησε την αρμονία και την ένταση, την ισορροπία και την ακρίβεια σε όλο του το έργο με πάθος που κανείς δεν αμφισβητεί. Ηταν ανθρωπιστής και πίστευε πως η καινούρια τέχνη μπορούσε να δημιουργήσει "μιά βαθιά ανθρώπινη και πλούσια ομορφιά" προσφορά στους ανθρώπους. "Η ανεικονική τέχνη τερματίζει την παλιά καλλιτεχνική κουλτούρα. Σήμερα επομένως, μπορεί κανείς να επανεξετάσει και να κρίνει με μαγαλύτερη σιγουριά ολόκληρη την καλλιτεχνική παιδεία. Βρισκόμαστε τώρα στη κρίσιμη καμπή αυτής της κουλτούρας. Η κουλτούρα της συγκεκριμένης μορφής πλησιάζει στο τέλος της. Η κουλτούρα των καθορισμένων σχέσεων έχει αρχίσει."


(Πιτ Μοντριάν, trees in blossom, 1912)


Ισως το κείμενο αυτό να αποδίδει στεγνά ότι αφορά την τέχνη του Μοντριάν που δεν αφορούσε μόνο τη ζωγραφική αλλά και την αρχιτεκτονική, γενικά την αισθητική του χώρου.

Θα προσπαθήσω να μεταφράσω ένα απόσπασμα του Γκ. Σμιθ για τον Μοντριάν : ".. η τέχνη του ανατρέπει τις ίδιες τις θεωρίες του. Οι πίνακές του είναι πολλά περισσότερα απο τυπικά πειράματα. Είναι μεγάλα επιτεύγματα ίσα με κάθε έργο καθαρής τέχνης. Ενας πίνακας τού Μοντριάν που κρέμεται σε κάποιον τοίχο ενός σπιτιού που είναι σχεδιασμένο μέσα στο πνεύμα του Μοντριάν (περι αυτού, στο μέρος ΙΙ) μέσα σ' ένα τέτοιο σπίτι και σ' ένα τέτοιο δωμάτιο, έχει μιά εντελώς διαφορετική ποιότητα και ένα υψηλότερο ανάστημα απο οποιοδήποτε αντικείμενο υλικής χρήσης. Είναι η ύψιστη υλοποίηση μιάς πνευματικής ιδέας και στάσης και ταυτόχρονα ενσάρκωση της ισορροπίας ανάμεσα στη πειθαρχία και στην ελευθερία, μια μορφοποιημένη ενσάρκωση της στοιχειώδους αντίθεσης μέσα στην ισορροπία. κι οι αντιθέσεις αυτές δεν είναι λιγότερο πνευματικές απ' ότι είναι φυσικές. .."

(Πιτ Μοντριάν,red tree, 1909 )

10 σχόλια:

THE_RETURN είπε...

Χαίρομαι που σε ξαναβλέπω εδώ, και ελπίζω να πέρασες καλά στις διακοπές σου.
Τα κείμενά σου, καλογραμμένα και με σοβαρή υποδομή, είναι πάντοτε πηγές διανοητικής πρόκλησης και "φρεσκαρίσματος" των γνώσεών μας πάνω στα της τέχνης, αν όχι τρόπος για να μαθαίνουμε περισσότερα.

Ο Μοντριάν είναι κατά τη γνώμη μου -γνώμη ενός μη ειδικού στη ζωγραφική- μια πολύ ιδιότυπη και μοναχική περίπτωση. Και σίγουρα ένας κορυφαίος ζωγράφος του 20ού αιώνα. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, διάφοροι καλλιτέχνες να εμπνέονται από διάφορες επιστημονικές, επιστημονικοφανείς ή ακόμα και ψευδοεπιστημονικές θεωρίες και θεωρήσεις.

Έχω την εντύπωση όμως πως αυτό που μετράει σε τελική ανάλυση, δεν είναι το πόσο "πιστά" τις ακολούθησαν στην τέχνη τους, αλλά ακριβώς το πόσο τις ξέχασαν ή το κατά πόσο παρέκκλιναν από αυτές, θέλοντας και μη, και αγόμενοι καθαρά προς κάτι άλλο. Αρκετές φορές πρωτοφανέρωτο και πολύ ισχυρό ως αίσθηση, όπως στην περίπτωση του Μοντριάν.

Να είσαι καλά Ερμία :)

Χριστίνα Ανέφελη είπε...

Σ' ευχαριστώ που με ταξίδεψες και πάλι!

ερμία είπε...

the_return,
δική μου είναι η χαρά να σε βλέπω εδώ να μοιράζεσαι τη σκέψη και τη γνώση σου.
αυτό που με γοήτευε πάντα - πέρα απο το έργο τους- είναι να ψάχνω, να μαθαίνω τις αφετηρίες τους.πού πάτησαν, γιατί, τι πίστευαν.
έχω "κουραστεί" να "κοιτάζω" έργα "νεωτεριστικά" που δεν πατάνε πουθενά και δεν δείχνουν τίποτα (συμπεριλαμβάνω και τα δικά μου).
στα σημαντικά που αναφέρεις στο τέλος του "σχολίου" σου,θα δείς την άποψή μου στο συμπλήρωμα της ανάρτησης που τέλειωσα σήμερα :-)

πολλές ευχές και σ΄ευχαριστώ!

ερμία είπε...

ανέφελη,
να είσαι καλά, και χαίρομαι!

Ανώνυμος είπε...

Η Ολλανδέζικη παράδοση δεν είναι απο τις αγάπες μου , το ξέρεις.
Κι ας λένε για τις αρετές της . Εμένα η καθαρότητα και η αυστηρότητα κάτι μου κάνουν στο στομάχι.
Εν τούτοις ο Μοντριάν έχει το στοιχείο των γνωρισμάτων της μεγαλοφυίας και χάζεψα αρκετά τα έργα των πρώτων περιόδων του.
Καλώς ήρθες μικρή και φιλιά απο μένα και τη Μάρθα :))
Tάκης

ερμία είπε...

Tάκη,
γέροντα μη μου λες για ολλανδούς γιατί σε ξέρω καλά :-P
ψωφάς και για Μπος και για Ρέμπραντ-μη ξεχάσω και τον Βερμέρ..γελάω
ε πόσοι είναι όλοι,αντε να μη σου αρέσουν οι άλλοι πέντε έξι
ευχαριστώ δάσκαλε,φιλιά

conbra είπε...

Αντί για καλωσόρισμα:

"Nα μπω, ακάλεστο φθινόπωρο
με πλατανόφυλλα να σε σκεπάσω;

κι αν όχι
χειμώνα θες και παγωμένο τζάμι
με χνώτα να πλάσεις
τη χορευτριούλα σου
στο μπούζι του κοκκινοπόταμου να στίξεις
το περίγραμμα της μητρός μου

ή φωβ ποθείς την άνοιξη
μια κατηφόρα κίτρινες αυλές
και πράσινα πορτοκάλια

κι αν μια τυχαία διάθλαση
στην κόρη των ματιών σου
η εποχή του αντιγώνου
η γεωμετρία των πυλώνων σου
γραμματόσημο στη γλώσσα
και ο έβδομος μήνας κύκλος
μέχρι να φτάσω πάλι
ακάλεστο φθινόπωρο"

ερμία είπε...

καλώς τον-καλώς τον!
και σε τι σημαδιακή ημερομηνία!
απο αύριο θα ατενίζουμε τις εκλογές και θα μακαρίζουμε τα δυό μας αφεντικά που θα μας βάλουν στο γλέντι τής ..δημοκρατίας :-P

χαθήκαμε μπλογκοαδέρφι μου,εσύ στα νερα της αττικής κι εγω στα κυματα της αδριατικής αλλά θα επανορθώσουμε :-)
το ποιημά σου απο τα αγαπημένα,που το διαβάζω συχνά
άντε-φιλιά

ναυτίλος είπε...

Καλό χειμώνα! Η αλήθεια είναι πως ο Μοντριάν έλειπε από τη συλλογή μου. Τώρα βρήκε τη θέση του...

ερμία είπε...

χαίρομαι που σε βλέπω ναυτίλε!
καλό φθινόπωρο..
να ..απολογηθώ γιατί το καλοκαίρι διάβασα μόνο Roth κι αυτο με τα χίλια ζόρια :-)
είχα ξεχωρίσει τρία βιβλία απο τις παρουσιάσεις σου αλλά παρέμειναν όπως τα πήρα-γελάω