(Umberto Boccioni, dynamism of a cyclist, 1913)
.
Ψάχνοντας πρόσφατα τα βιβλία του πατέρα μου,βρήκα θησαυρούς- κι ανάμεσά τους μιά σειρά απο περιοδικά τέχνης απο τη δεκαετία του 1960 και μετά. Ενα απο αυτά, "ΖΥΓΟΣ" μου δώρισε κάμποσα ξενύχτια. Σε ένα τεύχος του βρήκα ένα άρθρο του ΝΙΚΟΥ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ για τον ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟ (τεύχος 68-69,Ιούλιος-Αύγουστος 1961) κι ένα μεγάλο μέρος του αντιγράφω εδώ,γιατί το βρήκα πολύ ενδιαφέρον..
(Gino Severini, the bare dance)
.
"Ο Γάλλος ποιητής Γκυγιώμ Απολλιναίρ διερωτάται κάπου με παράπονο, γιατί ο πολύς κόσμος να δέχεται με τόση ευκολία να υιοθετεί μάλιστα, τις διάφορες επιστημονικές επαναστάσεις που ταράζουν εκ βάθρων τη ζωή του, ενώ βλέπει με τόση μεγάλη δυσπιστία τα διάφορα πειράματα που γίνονται στις τέχνες, και τα περιβάλλει, έντονα κι επίμονα, με εχθρική περιγελαστική διάθεση.(Κι ο Αποιλλιναίρ τα εστοχάζονταν και τα έγραφε αυτά στα 1910!).Η απάντησις δεν είναι δύσκολη αν κάτσει και το καλοσκεφτεί κανείς. Οι διάφορες αναστατώσεις που προκαλεί η επιστήμη αφορούν άμεσα τον κάθε άνθρωπο.Δεν μπορεί ούτε ναν τις αγνοήσει, ούτε ναν τις περιφρονήσει, μιά που οι συνθήκες της καθημερινής ζωής του επηρεάζονται οπωσδήποτε απο αυτές. Αλλά για την Τέχνη; Τι ρόλο παίζει η Τέχνη στη ζωή του "πολύ κόσμου" ; Πόσο εύκολο είναι οι διάφορες προσπάθειες που γίνονται μέσα στη καθαρή περιοχή της Τέχνης να ξαφνάζουν, και να προκαλούν, είτε θυμηδία, είτε δυσφορία, είτε ακόμα κι αγανάκτηση, σε όλους τους αδιάφορους που τυχαίνει να τις πρωτοαντικρύσουν..
Καθώς δε, δεν αφορούν , κατά κανένα τρόπο, αυτούς τους ίδιους, δεν προσπαθούν καν να καταλάβουν περί του τι πρόκειται (... ) αυτή υπήρξε κι η μοίρα του "Φουτουρισμού".
Σε κάθε τι που ακόμη και σήμερα εντυπωσιάζει ανοίκεια τον αδαή, επικολλάται το σήμα "είναι φουτουριστικό". Κι όμως, ο φουτουρισμός απο το γαλλικό futur=μέλλον, "μελλοντισός" σα να λέμε,υπήρξε ένα απο τα πιό σημαντικά κινήματα,πειράματα, του πρώτου ημίσεως του αιώνα μας.Βοήθησε σοβαρότατα την εξελικτική πορεία της τέχνης και του χρωστούμε σήμερα πάρα πολλά, και μάλιστα κάτι παραπάνω εμείς οι έλληνες καλλιτέχνες και όλοι όσοι άλλοι ζούν έξω απο την ¨ευεργετική" (τόσο όμως αποκλειστική!) σφαίρα της Ecole de Paris.
(Carlo Carra, donna al balcone, 1920)
Ο Φουτουρισμός θεωρείται ιταλικό κίνημα. Το πρώτο όμως πρόγραμμα, το Manifeste Futuriste, δημοσιεύτηκε στη γαλλική γλώσσα και σε γαλλική εφημερίδα το 1909 στο φύλλο του παρισινού Φιγκαρώ. Ο αρχηγός. εμπνευστής και πρώτος προγραμματιστής και θεωρητικός του κινήματος υπήρξε ο Φιλίππο Τομάζο Μαρινέττι. Ιταλός στη καταγωγή,μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια όπου σπούδασε σε γαλλικό γυμνάσιο. Χρησιμοποίησε τη γαλλική γλώσσα στις πρώτες του ποιητικές συλλογές και στα μανιφέστα του. Ως πρώτο πεδίο μάχης διάλεξε το Παρίσι. Αν τελικά απωθήθηκε στην Ιταλία, σήμερα αποδεικνύεται περιτράνως οτι η φουτουριστική σχολή, ιταλική σχολή φυσικά,κανείς δεν το αμφισβητεί, δεν υπήρξε ένα στενά τοπικό κίνημα ,όπως το ήθελαν οι αντίπαλοί του, αλλά είχε αντίθετα παγκόσμια απήχηση και διεθνείς προεκτάσεις. Δεν υπάρχει καμμία σχολή, Παρισινή ή άλλη, απο το 1910 και δω, που να μην έχει κάποια συγγένεια με τον φουτουρισμό, που να μην έχει πάρει κάτι, απο τον Απολλιναίρ στη γαλλική ποίηση, και τους Κυβιστάς στη ζωγραφική, το Dada και τον υπερρεαλισμό, μέχρι τη σημερινή σχολή της αφηρημένης τέχνης που επικαλείται το "φουτουριστικό προηγούμενο"
(Gino Severini, donna alla finestra, 1914)
Η επαφή του Μαρινέττι με τον σημερινό ελληνισμό υπήεξε εντονωτάτη.Με τον καιρό ίσως καταστεί δυνατό να μελετηθεί κατά πόσο εδέχθη έστω και μιάν ελάχιστη επίδραση του νεο-ελληνικού πνεύματος. Πάντως η γενέτειρά του είχε έντονο τον ελληνικό χαρακτήρα,στα χρόνια μάλιστα της παιδικής του ηλικίας.Σαν καθαυτό Αλεξανδρινός γνώριζε καιμιλούσε τα ελληνικά.Φίλος του Καβάφη. (....) Οπως και ναναι έχουμεμιά πολύ περίεργη περιγραφή του Καζαντζάκη για τον Μαρινέττι που αξίζει να μεταφερθεί εδώ,παρμένη απο ένα απο τα γράμματά του "προς τη Γαλάτεια" :
..γνώρισα πολλούς artistes και intellectuels της Νάπολης και αρχίζω να μπένω στην ιταλική πνεματική ζωή. Συχνά βλέπω τον ιδρυτή του φουτουρισμού Μαρινέττι- προχτές πήγαμε μαζύ σε μιά φουτουριστική παράσταση. Εκαμε διάλεξη σ΄ένα θέατρο ή μάλλον προσπάθησε, γιατί μόλις άνοιγε το στόμα του έπεφταν απάνου του βροχή τομάτες, σάπιες πατάτες και μικρά πετραδάκια του γιαλού. Μέσα σε τέτοια βροχή και σε γέλια και σφυρίγματα, δόθηκαν δυό μικρά "δράματά" του.. Γύρω απ τον Μαρινέττι πλήθος φανατικοί,αφοσιωμένοι, μαθητές που έχουν αξία! Τους γνώρισα όλους -ζωγράφους, ποιητές, μουσικούς- είν αι πολύ ενδιαφέροντες, πολύ ανώτεροι απο τον αρχηγό - που στο μυαλό και στο οργανωτικό δαιμόνιο μοιάζει υπερβολικά, καθώς και στο σώμα, με τον Ματσούκα.Είναι εκατομμυριούχος, έχει μιά συμπαθητική φίνα γυναίκα, είναι ήρωας και συνάμα γελοίος. Ενα είδος Καζάζη, Ματσούκα και Μαρκόπουλου. Μου είναι απολύτως αντιπαθητικός, είχαμε σφοδρές συζήτησες που άφριζε μη μπορώντας ν΄απαντήσει, είναι επιπόλαιος κλπ. μα τονε θαμάζω γιατί τόσο ηρωικά αντέχει στο γελοίο. (Νάπολη 5.2.24)
(...) ο Καζαντζάκης δεν παρασύρεται απο κακία στις δυσμενε'ις του παρατηρήσεις. Οχι. Ο Καζαντζάκης ήταν βαθύτατα καλός. Απλούστατα παρασύρεται απο αυτό για το οποίο είδαμε να παραπονιέται ο Απολλιναίρ. Υιοθετεί τη γνώμη του πολύ κόσμου. Αληθινά. ο Καζαντζάκης δεν αγαπούσε τις καλές τέχνες, το προσεποιείτο,του είσαν τέλεια αδιάφορες. Γνήσιος και αποκλειστικός άνθρωπος των γραμμάτων, μέσα στις ίδιες επιστολές που αναφέραμε, φανερώνεται απίθανα απορροφημένος απο διάφορες θρησκοκοινωνικοπολιτικές θεωρίεςκαι άλλους "ασκητισμούς". Φαντάζεται κανείς τι βαθυστόχαστες αντιρρήσεις θα ξεφούρνιζε στον δυστυχή και ανεκτικό Μαρινέττι για να τον κάνει να "αφρίζει" ! Φυσικά ακόμη μιά φορά θα διαπιστώσουμε το σπανιώτατο της περιπτώσεως του Μπωντλερ, που θαυμάζεται πάντα για πραγματική αυθεντία στην περιοχή των εικαστικών τεχνών ! Τελικά όμως η μαρτυρία του Καζαντζάκη προερχόμενη απο άνθρωπο καλόπιστο και παρατηρητικό, αν εξεταστεί προσεκτικά, αποτελεί εγκώμιο,αποβαίνει προς όφελος του προσώπου. Για να επιδιώξει και να πετύχει τελικά τη γνωριμία του, μόνον αυτού, ανάμεσα σε τόσους καλλιτέχνες και διανοούμενους και φιλοσόφους, θα πει πως ο Μαρινέττι του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. (...)
(Luigi Russolo, music, 1911)
.
.
Ο Μαρινέττι λοιπόν, ταυτόχρονα ηρωικός, τολμηρός, γόης, με υπερεκχυλίζουσα ζωτικότητα,καταπιάστηκε "μίαν ωραίαν πρωίαν" να καταβάλει το γερά θεμελιωμένο κάστρο όπου είχε ταμποτρωθεί και πάλι, με ανανεωμένες δυνάμεις, ο αιώνιος αρτηριοσκληριασμένος ακαδημαϊσμός.. Αρχίζει ο Μαρινέτι το τολμηρότατο αυτό εγχείρημα με τα πρώτα του μανιφέστα και τις πρώτες του διαλέξεις. Αξίζει τον κόπο και σήμερα ακόμη να διαβάσει αυτά τα κείμενα.Δεν έχουν χάσει τίποτα απο τη ζωντανή τους επικαιρότητα.Φυσικά βρίθουν απο υπερβολές, αντιφάσεις, ακαθόριστες προτάσεις,πολλές φορές άστοχη επιθετικότητα. Ομως εκει μέσα πνέει ένας καθάριος αέρας λεβεντιάς, μιά ανελέητη άρνηση κάθε "αδυναμίας",κάθε συνθηκολογήσεως, κάθε κατεργαριάς. Με τη πρόφαση του νέου στοιχείου που προστίθεται στη ζωή, την ταζύτητα, κηρύχνει την άρνηση της προγονοπληξίας, της συμβατικότητας, των διάφορων αδυναμιών των καμουφλαρισμένων με τη νομιμότητα μιάς κακώς εννοουμένης παραδόσεως. Εμψυχώνει τον δημιουργό αποκαλύπτοντάς του τη λαμπρότητα των καθηκόντων του και την ελεύθερη διάθεση των δυνάμεών του. Ο Καλλιτέχνης είναι πάντα μόνος,όμως τώρα απόλυτα απαραίτητος στη σημερινή κοινωνία. Οχι πιά ναμασητής χιλιοειπωμένων επωδών, αλλά προμηθευτής προσωπικών προσφορών (...) "
ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ
(το δεύτερο μέρος σε επόμενη ανάρτηση)
( οι Φουτουριστές στο Παρίσι, Russolo, Carra, Marinetti, Boccioni, Severini)
