..εκρήξεις κίνησης

(Jackson Pollock,Number 33,1950)

.

Οταν ο Βολς έγραφε πως "πρέπει να ξέρουμε πως όλα γίνονται στίχοι",ο Φωτριέ οδηγείται σταδιακά προς τη "ζωγραφική τής κίνησης" (action painting). Το θυμάσαι; Αυτό το ακαθόριστο και το ακανόνιστο,η δομή σαν κλειδί γνώσης τού κόσμου,είναι αυτό που καθρεφτίζεται στις μορφές που δημιουργούν ζωγράφοι σαν τον Βολς και τον Φωτριέ.

Το κίνημα αυτό άρχισε κυρίως με τον ερχομό Γάλλων καλλιτεχνών στην Αμερική το 1941.Ανάμεσά τους και ο Μπρετόν.Κι ο Μαξ Ερνστ.Αλλά δεν ήταν κυρίως αυτοί οι καταλύτες-ήταν ο αντάρτης φίλος τους,Αντρέ Μασόν.Το έργο τού Μασόν ήδη απο το 1920 διακρινόταν για τη γραμμική του ένταση,περισσότερο οργανική παρά γεωμετρική.Γύρω στο 1940 δημιουργεί μιά ολόκληρη μυθολογία τού υποσυνείδητου,κι αυτό το ύφος είναι που μεταφέρει στην Αμερική.

Ολόκληρος ο μουσαμάς ένας γραμμικός παροξυσμός,μιά ηλεκτρική εκκένωση παλλόμενων χρωμάτων!

Εκεί βρίσκονται οι ρίζες τού έργου του Πόλλοκ (Jackson Pollock) .Σ΄αυτή την επαναστατική φάση τού σουρεαλισμού που εκπροσωπεί κατά βάση ο Μασόν.

Ισως το action painting να οφείλει και στους φουτουριστές,κυρίως όμως στον Μασόν και στον Μιρό.

Ο Πόλλοκ,χρωστούσε "τη ριζικά καινούρια έκφραση ελευθερίας" που τον χαρακτήριζε στις αυτόματες και απροσχεδίαστες μεθόδους τών σουρεαλιστών (σε πολλούς πίνακές του χρησιμοποίησε σουρεαλιστικές επινοήσεις).

Διατήρησε αποσπάσματα από την "ανατομική εικονογραφία" τού Πικάσο και απο αλλοιωμένες μνήμες τής σουρεαλιστικής ζωικής μυθολογίας (bestiary),κι όλα αυτά σ΄ένα σύστημα απο επαναλαμβανόμενα αραβουργήματα που μοιάζουν σα να λειτουργούν αυτόματα..

(Jackson Pollock,Number 18,1950)

.

Ολα τα σχήματα τού Πόλλοκ έχουν παρόμοιο εκφραστικό τονισμό που εξαφανίζει τις διαφορετικές τους ταυτότητες-τα απογυμνώνει απο τον συμβολισμό τους και τελικά και τελικά λειτουργούν σαν καθαρά πλαστικά σημεία.

"Αν και επηρεασμένος απο τον σουρεαλισμό,δεν οδηγήθηκε σε μια τέχνη φανταστικής ή χιμαιρικής διάστασης αλλά σε μιά τέχνη άμεσων ζωγραφικών εντυπώσεων.Οι εκφραστές αυτού τού κινήματος αποδείχτηκαν ευαίσθητοι υλιστές ακόμα κι όταν οικειοποιούνταν τα παράξενα όνειρα τού σουρεαλισμού στη σταυροφορία τους κατά τού υλισμού και τών τάσεων για συμμόρφωση μιάς ρηχής λα΄ι΄κής κουλτούρας"

(Jackson Pollock,Mural.1950)

.

Το κλειδί τής πρωτοτυπίας τού Πόλλοκ βρίσκεται στη φράση "συγκεκριμένα εικονογραφικά αισθήματα"(που η ύπαρξή τους είναι απαραίτητη σε κάθε έργο τέχνης).

Ο στόχος τού Πόλλοκ εντούτοις ήταν να προσπαθήσει να απομονώσει αυτά τα συγκεκριμένα αισθήματα,δηλαδή να τα απελευθερώσει απο τις εικόνες τής μνήμης που παρεμβάλλονται αναπόφευκτα σε κάθε μορφή έκφρασης και ιδιαίτερα σε κάθε απόπειρα προβολής εικόνων απο το υποσυνείδητο ..

Το 1944, ο Πόλλοκ είχε πεί πως εντυπωσιάστηκε απο κάποιους ευρωπαίους ζωγράφους (Πικάσο,Μιρό) γιατί συνέλαβαν το υποσυνείδητο σαν τη πηγη τής τέχνης.Για τους σουρεαλιστές το υποσυνείδητο ήταν μιά πηγή συμβολικών μεταφορών,ζωγραφικών εικόνων- δηλαδή -που μπορούν να αναγνωριστούν,και που διαφέρουν απο τις συνηθισμένες εικόνες που προέρχονται απο την αντίληψη και μέσα απο την άναρχη συσχέτισή τους.

" Η σχέση μιάς ομπρέλλας και μιάς ραπτομηχανής μπορεί να έχει μιά σημασία που μπορεί να εξηγηθεί,να ερμηνευτεί,να αναλυθεί.Αυτή η εξήγηση δεν είναι δουλειά τού ζωγράφου-η μόνη του υποχρέωση ήταν η προβολή τών εικόνων αυτών.Τέτοιες εικόνες όμως,σύμφωνα με την ψυχαναλυτική ορολογία,προέρχονται απο ένα σχετικά επιφανειακό στρώμα τού υποσυνείδητου απ΄αυτό που ο Φρόυντ ονόμασε προ-συνειδητό.

Υπάρχει και ένα άλλο είδος εικόνας που δεν είναι συνειρμική ζωγραφική εικόνα αλλά εικόνα τών αισθημάτων,εικόνα με ακαθόριστο σχήμα και ασαφή χρώματα που προέρχεται ίσως απο ένα βαθύτερο στρώμα τού υποσυνείδητου χωρίς άμεση αντιληπτική σχέση με τον εξωτερικό κόσμο."

(Jackson Pollock,Guardians of the secret)

Πριν βιαστούμε να ταυτίσουμε αυτές τις εικόνες με τα έργα τού Πόλλοκ,πάμε στη πρακτική του.Μιά μέθοδος "θρύλλος".ο μουσαμάς στρωμένος στο πάτωμα,τα ραβδιά,τα μυστριά,τα μαχαίρια που χρησιμοποιεί,τα υγρά που αφήνει να πέφτουν,η άμμος και κάποιες φορές τα σπασμένα γυαλιά.Κάποιοι τα θεώρησαν μέσα που οδηγούν σε αυτοματισμούς. Στόχος τού Πόλλοκ-όπως έλεγε-ήταν να μπεί μέσα στον πίνακά του,να γίνει τμήμα του,περπατώντας γύρω του και δουλεύοντάς τον από όλες τις πλευρές σαν τούς ινδιάνους τής δύσης που ζωγραφίζουν με άμμο. "Οταν βρίσκομαι μέσα στον πίνακά μου δεν έχω συνείδηση τού τι κάνω.Μόνο μετά απο μιά περίοδο εξοικείωσης βλέπω τι έχω φτιάξει.Δεν φοβάμαι να κάνω αλλαγές,να καταστρέψω την εικόνα.γιατί ο πίνακας έχει τη δική του ζωή.

Προσπαθώ να την κάνω να ξεπροβάλλει.Μόνο όταν χάνω την επαφή με τον πίνακα το αποτέλεσμα είναι αποτυχημένο.Διαφορετικά,υπάρχει καθαρή αρμονία,είναι εύκολο πάρε-δώσε και ο πίνακας βγαίνει καλός."

"Ο πίνακας βγαίνει καλος" αλλά με βάση ποιά κριτήρια;Ισως να μην έθεσε ποτέ στον εαυτό του τέτοιο ερώτημα-δεν παύει όμως να έχει σημασία για τη γενικότερη ιστορία τής τέχνης.Ο Πόλλοκ μιλάει για "καθαρή αρμονία",γιά ένα "εύκολο πάρε-δώσε",θυμίζοντας την "ισορροπημένη τέχνη" τού Ματίς,"το διανοητικό καταπραύ΄ντικό" του,την "καλή αναπαυτική πολυθρόνα"του,δηλαδή ένα κριτήριο ευχαρίστησης ή ομορφιάς.Πουθενά συμβολισμός όμως.Αντίθετα,μιά επιθυμία να καταστραφεί η εικόνα και οι συμβολικοί συνειρμοί της..

1. Sam Hunter,about painting
2. T.Hoffman ,american painters
3. H.Reed,history of modern painting