"το τίποτα δεν είναι τιποτένιο.."

(Robert Rauschenberg)

.

Mείναμε στις δεκαετίες 50-60 και μιά απο τις τάσεις της,τον μινιμαλισμό και σε κείνο το ρεύμα που επεδίωκε να χρησιμοποιήσει το σύνολο τής παραστατικής εικονογραφίας για να εξερευνήσει τη ζωγραφική..κάτι σα να προσπαθεί να γεφυρώσει ένα κενό ανάμεσα στη τέχνη και τη ζωή..Η Αμερική το κέντρο αυτής τής προσπάθειας..και το πώς οι "ισορροπημένες συνθέσεις" θριαμβεύουν στην "απόλυτη αμερικάνικη ακαλαισθησία"..προφανώς το εξέλαβαν ως ..γροθιά στο κατεστημένο!
Για να μη ξεχνιόμαστε,η τάση αυτή συνεπαγόταν συχνά την ενσωμάτωση γραφικών ή φωτογραφικών υλικών στη ζωγραφική ή και κάθε άλλου τύπου υλικό πέραν των χρωμάτων.
Ο Ράουσενμπεργκ,ο Τζονς και ο Γουόρχολ ήταν οι κυρίοτεροι εκφραστές.
Μιά παράλληλη τάση ήταν και η συστηματική αποφυγή των "χυμών" των χρωμάτων.Η ιδέα ήταν να σπρώξει κανείς τη ζωγραφική στα ακραία της όρια ανάγοντάς την στα απλούστερα στοιχεία της.Ετσι εμφανίστηκαν οι μονοχρωματικοί πίνακες.
Το 1951 για παράδειγμα,ο Ράουσενμπεργκ ζωγράφισε τούς Ασπρους Πίνακές του (ενώ ο Ράινχαρντ κατασκέυαζε έργα που τα ονόμαζε Εσχατους Μαύρους Πίνακες και τους συνόδευε με δηλώσεις και θεωρητικά κείμενα που επηρέασαν την επόμενη γενιά.

(Robert Rauschenberg)

.

Η τάση αυτή προς τον μινιμαλισμό -ελάχιστο χρώμα και ελάχιστη εικόνα- αναπτυσσόταν στην Αμερική και στην Ευρώπη ταυτόχρονα με την εξάπλωση τής ζωγραφικής τού θεματικού πεδίου (απο κοντα και η ποπ-αρτ και κάπου στο βάθος οι νεορεαλιστές,ο Μαντζόνι και η ομάδα zero-πιό φιλοσοφική απο τους αμερικάνούς..)

Για τους αμερικάνους καλλιτέχνες εκείνο που ενδιέφερε ήταν η επιφάνεια τού μουσαμά και η φύση τού χρώματος που ρίχνεται πάνω του.Η δική τους προσέγγυση μπορεί να χαρακτηριστεί υλιστική,κι αποτελεί έρευνα πάνω στη πραγματικότητα μιάς δισδιάστατης επιφάνειας.Μ΄άλλα λόγια η γλώσσα τής ζωγραφικής μπορούσε να περιοριστεί τόσο ώστε να συμπυκνωθεί μόνο στις σχέσεις ανάμεσα στα χρώματα και στα σχήματα.

Για τους ευρωπαίους καλλιτέχνες τής ίδιας γενιάς-το νόημα παρέμεινε πολύ σημαντικό και η πρόθεση ήταν συχνά ιδεαλιστική.Η ζωγραφισμένη επιφάνεια ήταν ακόμη φορέας μηνυμάτων σε βαθμό αδιανόητο για έναν αμερικάνο συνάδελφό τους.

(Robert Rauschenberg)

.
Σ΄αυτό το γενικό πλαίσιο,στις αρχές τής δεκαετίας τού 50 και μετά ο Ράουσενμπεργκ δουλεύει με έργα συνδυαστικά που ο ίδιος ονομάζει combines."Αντίθετα με την άποψη οτι ο καμβάς προσφέρεται σαν ένα παράθυρο στο υποσυνείδητο,την αυταπάτη,ένα συγκεκριμένο μήνυμα ή το άγνωστο,υποστήριζε οτι δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο.Κάθε έργο του το θεωρεί απλά και μόνο ένα είδος κολάζ,που είτε κρεμιέται στον τοίχο,είτε στέκεται στο έδαφος σαν γλυπτό."

Χρησιμοποιεί λάδια,εφημερίδες,ταριχευμένα ζώα-φυτά,κουτιά,υφάσματα,ρόδες αυτοκινήτου,οτιδήποτε μπορούσε να μαζέψει απο τα σκουπίδια αν τού φαινόταν ενδιαφέρον.

Τους δε λευκούς πίνακές του ονόμαζε "σκιές και προβολές πραγμάτων πάνω σε μιά λευκή κενότητα".Κάποτε ζήτησε έναν πίνακα τού ντε Κούνιγκ για να τον ..σβήσει.Παραδόξως,εκείνος τού παραχώρησε έναν αρκετά σύνθετο και πολύπλοκο.Μετά έξι βδομάδες εντατικού σβησίματος,ο Ράουσενμπεργκ παρουσίασε το ολόλευκο έργο με τον τίτλο "σβησμένο σχέδιο τού ντε Κούνιγκ"..

(στο ίδιο κλίμα καυστικής κριτικής και χιούμορ ο Μαντσόνι ανακοίνωσε πως ολοκλήρωσε δύο μουσικές συνθέσεις,την "αφωνία Χένριχ για ορχήστρα και κοινό" και την "αφωνία Μίλαν για καρδιές και ανάσες" )

(Robert Rauschenberg)

Σε μιά συνέντευξή του στο ΒΗΜΑ (Α.Ζενάκος) ο Ράουσενμπεργκ απαντά ανάμεσα σε άλλες και αυτές τις δύο ερωτήσεις που ξεχώρησα:

Δεν νιώθετε οτι απο τη σύγχρονη τέχνη συχνά απουσιάζει η πολυστρωματικότητα;

"Ναι είναι ένα πρόβλημα.Συχνά αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα με τη τέχνη δεν είναι αυτό που φαίνεται οτι συμβαίνει.Το εμπόριο επιλέγει τι θα είναι πιό ευδιάκριτο την κάθε στιγμή.Τόσα έργα τέχνης σήμερα στις μεγάλες εκθέσεις μοιάζουν να σε καλούν απλώς να "πιάσεις το νόημα".Σού λένε "το΄πιασες;" και συ λες "το΄πιασα". Θέλω να σας πως οτι το πιό αγαπημένο μου μουσείο στον κόσμο είναι το Πράδο.Και μού αρέσει επειδή είναι γεμάτο κακά έργα.Εργα που δεν είναι καν τέχνη,είναι απλώς πίνακες.Είναι όμως φτιαγμένοι μ΄έναν ακαδημαικό τρόπο και έτσι υποτίθεταθ οτι είναι τέχνη.Αυτό που θα πω μπορεί ν΄ακουστεί κάπως φιλελληνικό αλλά μπορείς να περπατήσεις χιλιόμετρα μέσα στο Πράδο βλέποντας μόνο κακούς πίνακες-και ξαφνικά βλέπεις έναν Ελ Γκρέκο και λες " Α έχουν και λίγη τέχνη εδώ τελικά!" Βλέπετε λοιπόν οτι το πρόβλημα δεν είναι μόνο της δικής μας εποχής..

(Robert Rauscenberg)
.
Πιστεύετε οτι μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα χρησιμοποιώντας τη τέχνη;Και δεν εννοώ αορίστως,να διευρύνουμε δηλαδή τους ορίζοντές μας ή κάτι τέτοιο αλλά να καταργήσουμε έναν κακό νόμο;

"Οχι.Οχι τόσο συγκεκριμένα.Τουλάχιστον εγω δεν μπορώ.Η τέχνη ίσως μπορεί αλλά εγώ όχι.Πολλές φορές μού έχει συμβεί να δω ένα πολιτικό έργο το οποίο δυο μέρες μετά τη δημιουργία του γίνεται απλώς μιας καλλιτεχνική νεουορκέζικη χειρονομία.Αυτό δεν έχει τόποτα να κάνει με την ειλικρίνεια τού καλλιτέχνη.Απλώς συμβαίνει.Βλέπετε η ενασχόληση με την καταγωγή μας ή τη ταυτότητά μας δεν είναι στόχος.Απλώς συμβαίνει. Είχα πάει πρόσφατα για διακοπές στη κρήτη και με έκπληξη διαπίστωσα πως ο ουρανός είναι δραματικός,όπως στον Ελ Γκρέκο.Ζωγράφιζε κρητικούς ουρανούς όπου κι αν βρισκόταν.Δεν ήθελα να πιέσω πολιτικά με εργαλείο τη τέχνη,παρα μόνο στην αρχή.Το ξεπέρασα γρήγορα,πρέπει να ήταν το 1981.Ηθελα τότε να γράψω την ιστορία τού αγώνα των Αμερικανών Ινδιάνων και ήμουν πολύ θλιμμένος και πολύ φτωχός.Αρχισα λοιπόν να φτιάχνω κολλάζ με εικόνες απο τους ινδιάνικους καταυλισμούς,πίνακες ντοκυμαντέρ σχεδόν.Τους έδειξα λοιπόν σε μιά έκθεση και το κοινό της Ν.Υόρκης τους λάτρεψε.

Πραγματικά εκείνη τη στιγμή ένιωσα προσβεβλημένος απο αυτούς και τον ίδιο μου τον εαυτό.Οι πίνακες ήταν για τις άθλιες συνθήκες στους καταυλισμούς.Εχουμε πολλές φρικτές ιστορίες,θα μπορούσα να τις πω όλες.Και ο κόσμος σαν βρυκόλακας θα τις έβλεπε και θα χειροκροτούσε. Κατέβασα εκείνους τους πίνακες απο τον τοίχο και δεν τους ξαναέδειξα ποτε."

H,Reed-History of modern painting

TΟ ΒΗΜΑ,16.11.2003

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,18.11.2007

Μυρτώ Κοντομιτάκη